Kiến trúc của các cung điện hay dinh thự là một loại kiến trúc tiêu biểu và điển hình của các triều đại phong kiến Việt Nam thời xưa. Lý do bởi loại hình kiến trúc này huy động tập trung cao trí tuệ, tài lực của cả nước hoặc ít nhất là địa phương nơi xây dựng nên các công trình này. Chính vì vậy, nó được xem như bộ mặt của cả triều đại. Trong đó có lẽ kiến trúc cung đình thời Trần là phát triển và nổi bật nhất mọi thời đại. Bài viết sau sẽ giúp bạn tìm hiểu về các công trình kiến trúc tiêu biểu của triều Trần, cùng theo dõi nhé!
Mục Lục
Tổng quan về kiến trúc cung đình thời Trần
Theo các chuyên gia về lịch sử học của nước ta, trong lịch sử cổ trung đại, kiến trúc cung đình thường có quy mô rất lớn, được xây dựng vô cùng vững chãi, công phu và kiên cố; được trang trí bằng những họa tiết cầu kỳ, tinh xảo nhất.
Kiến trúc cung đình nước ta thời xưa có nhiều điểm tương đồng với kiến trúc cung đình của một số nước có ảnh hưởng của nền văn minh chữ hán ở khu vực Châu Á như Trung Quốc, Hàn Quốc hay Nhật Bản…Vật liệu để xây dựng cung điện thường bằng gỗ kết hợp với gạch, ngói đá và được chia thành 3 phần là phần trên, phần giữa, phần dưới.
Do chất liệu chủ yếu bằng gỗ nên rất khó để duy trì nguyên hiện trạng theo thời gian, rất nhiều các công trình kiến trúc cung đình Việt Nam dưới thời nhà Lý – Trần đã cơ bản bị hủy hoại và chôn vùi sau bao cuộc chiến tranh ác liệt. Rất nhiều những khám phá khảo cổ học có giá trị được phát hiện từ năm 2002 đến nay đã cho ta thấy vết tích những kiến trúc cung đình, lầu gác có nhiều quy mô to nhỏ khác nhau. Đặc điểm nổi bật của kiến trúc này là nghệ thuật trang trí mái cung điện qua những họa tiết trang trí trên mái, thể hiện nét đặc trưng rõ rệt của một nền văn hóa từ xa xưa.
Nét độc đáo của kiến trúc cung đình thời Trần
Sau khi nhà Trần nối ngôi nhà Lý đã bắt đầu cho công cuộc xây dựng mới và sửa sang lại Hoàng cung tại Thăng Long. Kiến trúc cung đình nhà Trần so với nhà Lý có những nét độc đáo, mới lạ riêng biệt: công trình được xây trên các bệ cao, đa số là kiểu 2 tầng có gác, có những công trình lên tới 3 – 4 tầng lầu.
Tầng dưới cùng được gọi là “điện” và tầng trên được gọi là “các”, thường được các hành lang bao xung quanh. Các công trình được nối với nhau và thông đến các cửa Hoàng thành.
Do thể chế các nhà vua thời Trần đều truyền ngôi lại cho con từ khi còn sống để lui về làm Thái thượng hoàng, do đó kiến trúc cung đình thời Trần bao gồm 2 hệ thống cung: cung Vua và cung Thái thượng hoàng hoặc cung Thái tử. Về kiến trúc chi tiết của cung đình thời Trần, trong nhiều tài liệu có đề cập đến như: Vua ở trên điện cao 4 tầng, xung quanh có nhiều cung điện, và đều được sơn màu đỏ, cột có chạm rồng, phượng… Khi nhà Trần suy yếu, Hồ Quý Ly dời đô về Vĩnh Lộc (Thanh Hóa), tuy nhiên những cung điện của nhà Hồ đều bị phá hủy theo thời gian và do chiến tranh nên không còn tồn tại được đến ngày nay.
Trải qua nhiều biến cố thăng trầm của lịch sử, năm 1802 sau khi cách mạng Tây Sơn thất bại – Nguyễn Ánh lập triều Nguyễn và đóng đô tại Phú Xuân (Huế) đã cho xây dựng Hoàng cung tại kinh đô Huế. Nhìn chung kiến trúc cung đình thời này cũng có những nét truyền thống và đặc trưng riêng.
Kiến trúc hành cung thời nhà Trần
Hành cung là nơi để vua nghỉ ngơi mỗi khi có dịp rời Kinh đô Thăng Long và đi du tuần ở các địa phương. Thời Lý, Trần đã cho xây dựng khá nhiều hành cung ở khắp mọi nơi, trong đó nổi tiếng và được ghi chép lại nhiều nhất trong các tài liệu lịch sử là hành cung Ứng Phong, Lỵ Nhân thời Lý và Thiên Trường, Vũ Lâm của thời Trần.
Thời Lý, hành cung Ứng Phong nay thuộc huyện Nghĩa Hưng, Nam Định là hay được vua ghé tới nhiều nhất để xem xét tình hình cày cấy, gặt lúa của nhân dân, đã được sử sách ghi lại rất chi tiết. Đến năm 2014 – 2015 các nhà khảo cổ đã tìm ra khu vực hành cung Lỗ Giang (Thái Bình), nay là di tích đền Trần – Thái Lăng có quy mô rộng lớn và kiến trúc khá độc đáo, gặp nhiều ở thời Trần.
Một đặc điểm nổi bật nhất về kiến trúc cung đình tại hành cung Lỗ Giang theo kết quả ghi nhận được là công trình này đã xây dựng móng trụ. Móng trụ của hành cung này có dạng trụ kép đôi và kép ba; móng trụ kép đôi đã xuất hiện từ thời Lý tuy nhiên móng trụ kép ba thì đây là lần đầu được khai quật thấy.
Bên cạnh đó, một điểm đáng quan tâm nữa là kỹ thuật xây dựng bó nền, về cơ bản vẫn là xếp gạch chữ nhật nhưng các đoạn gạch không liên tục mà tách rời nhau thành từng đoạn có chiều dài tương tự nhau. các đoạn đứt được gia cố lại bằng cọc gỗ hoặc trụ đá dựng đứng làm nền công trình được đẩy cao hơn và trở nên vững chắc.
Các loại ngói mũi sen lợp mái có kích thước tương tự nhau, tuy nhiên có một số ít các viên ngói cùng kích thước, nhưng hình dáng và chất liệu hay kỹ thuật sản xuất lại khác nhau, như ngói mũi sen kép giả, mũi sen đầu tròn. Điều này cho ta thấy đã có sự tu sửa ở phần mái ngói của công trình vào giai đoạn nhà Trần.
Hành cung Lỗ Giang này gắn liền với sự nghiệp cai trị của vua Trần Hiến Tông (thế kỷ 13-14). Vị hoàng đế trẻ tuổi này mất tại đây vào năm 1341 khi mới chỉ tròn 23 tuổi. Di tích này hiện tại đã trở thành đền thờ các vị vua nhà Trần, có bài vị của vua Trần Anh Tông và Trần Minh Tông.
Kết luận
Bài viết trên đã giúp các bạn hiểu thêm về kiến trúc cung đình thời Trần của Việt Nam từ thời xa xưa có những nét riêng biệt, độc đáo vô cùng. Hy vọng bài viết đã giúp bạn hiểu thêm về nền kiến trúc lịch sử nước nhà.
